|
|
||
|
6. kafli
Gríska eða hebreska?
Eftir að hafa komist að því að Matteusarguðspjall
23.2-3 var eins á grísku og ensku, var ég eiginlega kominn í
þrot með hugmyndir. Rannsóknarsvið mitt beindist helst að
Tanach, Dauðahafshandritum og fornum gyðingdómi. Þótt ég hafi
lært grísku í háskólanum voru Nýja testamentisfræði í raun ekki
mitt sérfræðisvið. Ég spurði því nokkra samstarfsmenn við
háskólann hvort þeir gætu gefið mér hugmynd um hvert ég ætti að
leita. Einn þeirra sagði mér að sumir fræðimenn væru þeirrar
skoðunar að hlutar af fyrstu þremur guðspjöllum Nýja
testamentisins væru upprunalega ritaðir á hebresku. Ég spurði
hvers vegna þeir teldu svo vera og hann svaraði: „Vegna þess að
það er svo mikið af hebreskum hugtökum þar.“
Ég vissi allt um hebresku hugtökin eftir rannsóknir mínar
á Septuagint, fornu grísku þýðingunni á Tanach. Nafntogaðir
sérfræðingar í klassískri grísku eiga mjög erfitt með að skilja
Septuagint, en hvaða ísraelski námsmaður sem er getur lesið það
eftir aðeins tveggja ára nám í grísku. Ástæðan er sú að
Septuagint var þýtt af mjög lélegum þýðendum. Fremur en að þýða
Tanach yfir á almennilega grísku, þýddu þeir orð á vélrænan hátt
og skildu eftir fjölmörg hebresk hugtök. Fyrir þann sem þekkir
Tanach á hebresku er gríska þýðingin nokkuð auðveld aflestrar,
en fyrir grískusérfræðing sem væntir þess að finna þarna fágaða
gríska setningafræði er þetta eins og hrognamál. Fyrr á tímum
var það ekkert betra. Eins og einn prófessoranna minna segir:
„Þeir sem bjuggu í Aþenu skildu ekki Septuagint.“ Fyrir grískan
lesanda til forna var þessi þýðing óskiljanleg. Tanach opnar til
dæmis oft frásögn með hebreska orðinu
vayehi „og það var.“ Á hebresku þýðir „og það var“ auðvitað
„það átti sér stað, það gerðist.“ En gríski lesandinn sér
kai egeneto og segir:
„Og það var.“ Og hvað
var? Á grísku er þetta bara hrognamál! Oft vissu þýðendurnir
ekki einu sinni hvað þeir voru að lesa og bjuggu til
fjarstæðukenndar setningar með því að þýða beint, orð fyrir orð.34
34
Sem dæmi: sjá LXX 1.
Samúelsbók 3.10 í Septuagint (borið saman við LXX 4. Mósebók
24.1). Áhugaverð dæmi í gríska Matteusarguðpjallinu eru rædd af
Grintz bls. 36-39. Eins og einn málfræðingur grísku Nýja
testamentisins segir: „Mikil semísk málfarsatriði eru ekki
einungis léleg gríska, heldur eru þau einnig líkleg til að valda
erfiðleikum í þýðingum...“ (Whittaker, bls. 150)
Þetta er eins og það sem kom fyrir vin minn sem
skrifaði ritgerð á ensku í hebreska háskólanum og borgaði svo
öðrum fyrir að þýða hana yfir á hebresku. Á einum stað í
ritgerðinni vísaði vinur minn í línurit og sagði: „Sjá 1.
töflu.“ (á ensku: „See Table 1“ - í ensku máli getur orðið
table bæði þýtt
„tafla“ og „borð“). Ísraelski þýðandinn hafði aðeins
grundvallarþekkingu á ensku og þýddi þetta svona:
re´e shulchan ´echad
„sjá eina borðið sem þú borðar við.“ Á hebresku þýðir orðið
shulchan borð sem þú
borðar við, ekki tafla í skjali, sem er allt annað orð (tavla).
Þegar vinur minn las þessa þýðingu vissi hann ekki hvort hann
ætti að hlæja eða gráta. Svona þýðingar finnast víða í
Septuagint, allt of beinni yfirfærslu þýðanda sem er ekki alveg
viss um hvað hann er að þýða. Til að flækja málin enn frekar
reyndu fjölmargir grískir eftirritarar, sem kunnu enga hebresku,
að „bæta“ það sem var greinilega léleg gríska. Útkoman var
þýðing sem oft á köflum hermir eftir hebreskunni orð fyrir orð
og er líka oft algjörlega ólík henni.
Eftir snöggan yfirlestur fyrstu þriggja guðspjallanna á
grísku, sá ég að þau innihéldu eitthvað af hebreskum hugtökum.
Vissulega ekki að sama marki og Septuagint, en þau voru þó til
staðar. Blass og Debrunner,
viðurkennd málfræðiheimild gríska Nýja testamentisins,
útskýrir ástandið:
Mörg orðatiltæki sem grískur maður hefði aldrei notað hlutu að
smeygja sér inn í trúfasta þýðingu úr hebreska upprunanum.35
35
Blass and Debrunner §4
bls. 3. Einn
málfræðingur gríska Nýja testamentisins skráir ekki minna
en 23 mismunandi flokka hebreskra hugtaka (Zerwick, bls.
163-164).
Blass og Debrunner segja einnig að þessi hebresku hugtök
séu „arameísk.“ Eftir frekari rannsóknir, uppgötvaði ég að það
höfðu verið langvarandi deilur meðal Nýja testamentisfræðinga
varðandi það hvort ákveðnir hlutar Nýja testamentisins
(sérstaklega Matteusarguðspjall, Markúsarguðspjall,
Lúkasarguðspjall, Postulasagan og Opinberunarbókin) væru
upphaflega ritaðir á arameísku eða hebresku.36
36
Til dæmis heldur Lamsa
því fram að allt Nýja testamentið hafi verið ritað á arameísku á
meðan Grintz heldur því fram að Matteusarguðspjall hafi verið
ritað á hebresku. Sjá Howard 1986a, bls. 223, til að fá yfirsýn
yfir báðar hliðar málsins.
Þeir sem styðja arameískt frumrit voru í miklum
meirihluta, en þegar ég vann mig smám saman í gegnum grísku
fyrstu þriggja guðspjallanna rakst ég á setningar eins og: „og
það var“37 sem í fyrstu gat aðeins verið hebreskt hugtak, ekki
arameískt. Á aremeísku er þessi setning jafn mikið hrognamál og
hún er á grísku.
37
Til dæmis kemur
kai egeneto „og
það var“ fram í Matteusarguðspjalli 7.28; Markúsarguðspjalli
1.9; Lúkasarguðspjalli 1.23, o.sfrv.
Eftir að hafa kafað í Nýja testamentið í nokkrar afar
þreytandi vikur, var ég engu nær svarinu en í byrjun. Hvað ef
Matteusarguðspjall hefði verið ritað á hebresku eða hefði haft
hebreskar heimildir? Sú tilhugsun var vissulega heillandi, en
hvernig gæti það samt hjálpað mér að skilja Mattuesarguðspjall
23.2-3? Ég fór aftur til félaga míns í háskólanum og hann játaði
fyrir mér að hafa skilið mikilvægasta þáttinn útundan. Hann
útskýrði fyrir mér að það væru ekki aðeins nokkrir fræðimenn sem
teldu að Matteusarguðspjall hefði upphaflega verið ritað á
hebresku, heldur hefði eintak af Matteusarguðspjalli á hebresku
varðveist til dagsins í dag.
torah@internet.is
|
||
