8. kafli

Stóll Móse

Með þessa nýju vitneskju í farteskinu fór ég loks í Matteusarguðspjall 23.2-3 í útgáfu Shem-Tovs á hebresku til að sjá hvað þar stæði. Eins og ég hef þegar minnst á, segir svo í King James þýðingunni af grísku:

-2- Á stóli Móse sitja fræðimenn og farísear. -3- Því skuluð þér gjöra og halda allt, sem þeir segja yður, en eftir breytni þeirra skuluð þér ekki fara, því þeir breyta ekki sem þeir bjóða. (Matt. 23.2-3, ísl. þýð. 1981)

En þegar ég skoðaði þetta í hebreskum texta Matteusarguðspjalls fann ég nokkuð annað:

-2- Al ki-se Mo-she yesh-vu ha-pi-ru-shim ve-ha-cha-cha-mim. -3- Ve-a-ta, kol a-sher yo-mar la-chem shim-ru va-asu u-ve-ta-ka-no-te-hem u-ma-a-se-hem al ta-a-su she-hem orim ve-hem e-nam o-sim. ⁵⁶

⁵⁶ Aðlagað frá Howard 1987, bls. 112. Shem-Tov textinn er ritaður án sérhljóða. Ég bætti sérhljóðunum inn sjálfur.

Þetta þýðist á eftirfarandi hátt:

-2- Farísearnir og fræðimennirnir sitja á stóli Móse. -3- Því skuluð þið gjöra og halda allt, sem hann segir ykkur, en eftir viðbótum (takanot) þeirra og að þeirra fordæmi (ma'asim) skuluð þið ekki fara, því þeir tala, en gera ekki.

            Í Matteusarguðspjalli á hebresku er Yeshua að segja lærisveinum sínum að hlýða ekki faríseunum. Ef krafa þeirra til valds er sú að þeir sitji á stól Móse, skuluð þið vandlega hlýða því sem Móse segir!

            Til að skilja það sem gerðist verðum við að bera hebreskuna saman við grískuna. Á grísku var lærisveinunum skipað að hlýða „öllu sem þeir [farísearnir] segja,“ en á hebresku sagði Yeshua lærisveinum sínum að hlýða „öllu sem hann [Móse] segir.“ Í grundvallaratriðum er þetta ólíkur boðskapur, en á hebreskunni er munirinn aðeins upp á einn einasta staf! Á hebresku eru orðin „hann segir“ yomar יּאּמּרּ  á meðan „þeir segja“ er yomru יּאּמּרּוּ. Eini munirinn þarna á milli í hebresku sem ekki er merkt viðbót stafsins vav וּ í yomru יּאּמּרּוּ „þeir segja.“ Að þetta sé grunnurinn fyrir algjörlega öðruvísi boðskap er nokkuð merkilegt, því vav וּ er einn minnsti stafurinn í hebreska stafrófinu, í raun aðeins eitt strik. Viðbót þessa litla stafs breytir boðskap Yeshua frá leiðbeiningum um að hlýða Móse („öllu sem hann segir“) yfir í boðorð um að hlýða faríseunum („öllu sem þeir segja.“) Á grísku er munurinn á milli „hann segir“ og „þeir segja“ mun meiri. Þetta bendir til þess að gríski þýðandinn hafi mislesið hebreska textann eins og það væri auka vav וּ í honum. Kannski skildi þessi gríski þýðandi ekki einu sinni hvejir farísearnir voru eða hvað þeir voru að gera.

            Eftir að hafa sagt lærisveinum sínum að gera eins og Móse bauð, segir Yeshua svo að þeir eigi ekki að fylgja takanot og ma‘asim  faríseanna. ⁵⁷

⁵⁷ Í þýðingu Howards á Matteusarguðspjalli 23.3 þýðir hann „(þeir) segja“ (Howard 1987, bls. 113) jafnvel þótt hebreski textinn á hinni blaðsíðunni innihaldi textann yomar יּאּמּרּ  „hann segir“ (Howard 1987, bls. 112.) Howard notar sviga til að gefa til kynna að þessi enska þýðing sé dregin af þessum hebreska texta.

Þessi tvö hebresku orð, takanot og ma‘asim, eru hlaðin merkingu þegar rætt er um faríseana. Við höfum þegar séð orðið takanot þegar við ræddum „fimm misgjörðir“ rabbínanna. Á hrognamáli faríseanna þýðir takanot „lögleiðingar, endurbætur“ og sérlega „endurbætur sem breyta biblíulegu lögmáli.“ Rabbínarnir greina sjálfir á milli biblíulegs lögmáls og þess lögmáls sem þeir hafa sjálfir fundið upp og kalla takanot, „endurbætur.“ Jasrow Dictionary gefur eftirfarandi dæmi um hvernig orðið takanot er notað:⁵⁸

⁵⁸ Jastrow orðabókin er sérstök orðabók fyrir hebresku og arameísku í gömlum rabbínískum textum sem jafngilda nokkurn veginn þeirri hebresku sem töluð var á fyrstu öld e.Kr. í Júdeu og Galíleu.

Kallið þið þetta halakhoth (lagalegar ákvarðanir)? þetta eru endurbætur [takanot] (breytingar á biblíulega lögmálinu.)⁵⁹

⁵⁹ Jastrow, bls. 1693 undir færslu sem vitnar í Babýlóníska Talmúd, Baba Metsia 112b.

            Ef texti Shem-Tovs í Matteusarguðspjallinu er réttur, þá var Yeshua að vara lærisveina sína við því að fylgja takanot eða mannasetningum rabbínanna. Vitanlega er þetta í samræmi við það sem Yeshua kenndi lærisveinum sínum í Matteusi 15.3 og áfram: „Hvers vegna brjótið þér sjálfir boðorð Guðs sakir erfikenningar yðar? ... Þér ógildið orð Guðs með erfikenning yðar.“ Eins og fræðimenn karaíta á miðöldum, sakaði Yeshua faríseana um að setja þeirra eigin lög ofar lögmáli Torah. Það er áhugavert að sjá að í hebreskri útgáfu af Matteusi 15.3 er orðið sem þýtt er sem „erfikenning“ líka takanot, „endurbætur sem breyta biblíulegu lögmáli!“⁶⁰

⁶⁰ Matteus 15.1-3, 7-9 í Matteusarguðspjalli Shem-Tovs á hebresku...

Í hebreska Matteusarguðspjallinu er því mótsagnarlaus þráður allt í gegnum bókina. Yeshua prédikar gegn takanot, endurbótum farísea sem breyta biblíulegu lögmáli.

            Í gríska Matteusarguðspjallinu 15.8-9 sakar Yeshua svo farísea um að „kenna þá lærdóma, sem eru mannasetningar einar,“ sem talið er vera tilvísun í Jesaja 29.13. Þetta er þó ekki nákvæmlega það sem Jesaja segir. Jesaja talar í raun um „lærð manna boðorð.“ Hebreska Matteusarguðspjallið er með nákvæmlega orðrétta tilvísun úr Jesaja. 

            Þetta er mjög mikilvægt, því þegar Shem-Tov Ibn Shaprut þýddi úr grísku og sá Nýja testamentið vitna rangt í Jesjaja, hefði hann viljað varðveita orð Jesaja eins nákvæmlega og mögulegt var til að nota sem skotfæri í rökræðunum við kaþólikkana. En, ef Matteusarguðspjall Shem-Tovs á hebresku er raunverulega þýðing úr grísku, hvers vegna eru þá tilvísanir þess úr Tanach orðrétt eins og upphaflega hebreskan þegar grísku tilvísanirnar eru í besta falli umorðanir?

            Þegar ég sá réttu tilvísunina í Jesaja 29.13 vakti það áhuga minn. Fræðimenn karaíta sökuðu faríseana líka um að fylgja „lærðum boðorðum manna“ og eins og ég hef minnst á, kemur þetta víða fram í ritum karaíta frá miðöldum.

            Annað sem Yeshua er sagður hafa varað lærisveina sína við í hebreska Matteusarguðspjallinu er ma‘asim מַעֲשִׂים faríseanna. Samkvæmt Jastrow orðabókinni⁶¹ er ma‘asim „fordæmi“ eða með nákvæmari orðum, athafnir eða gjörðir sem þjóna sem fordæmi.

⁶¹ Jastrow, bls. 820.

Hugtakið ma‘asim er einungis notað í gyðingdómi farísea. Ekki kemur á óvart að gríski þýðandi Matteusarguðspjalls hafði ekki hugmynd um hvað var verið að tala um og þýddi það því bókstaflega sem erga „gjörðir eða verk.“ En Yeshua var að tala um ma‘asim faríseanna sem er svolítið mjög ákveðið. Þegar farísei þekkir ekki lögmálið í ákveðnum kringumstæðum leitar hann að fordæmi eins kennara síns. Farísearnir leiða fram þau rök að ef einn kennara þeirra hafi gert eitthvað ákveðið, hljóti það að vera samkvæmt kröfum munnlega lögmálsins. Þetta er kallað ma‘aseh מַעֲשִׂה eða í fleirtölu ma‘asim „fordæmi.“ Þetta hugtak er tekið saman í talmúd-reglunni sem ma‘aseh rav מַעֲשִׂה רַב „fordæmi er kennari“ (Babýlóníska Talmúd, Sabbath 21a). Talmúd vísar í ýmis konar ma‘asim sem önnur hagnýt lög séu dregin af. Til dæmis hafa rabbínar þá reglu að það sé leyfilegt að nota ramp sem heiðingi hafi smíðað á hvíldardegi ef hann hafi ekki verið sérstaklega smíðaður fyrir Gyðinginn. Þessi undarlega reglugerð rabbína er dregin af eftirfarandi fordæmi:

Ma‘aseh þar sem rabban Gamaliel og öldungarnir voru að ferðast á skipi, þegar heiðingi smíðaði ramp til að nota til að ganga á land, og rabban Gamaliel og öldungarnir gengu á honum. (Babýlóníska Talmúd, Sabbath 122a).

            Rabbínarnir álitu sem svo að rabban Gamaliel og öldungarnir gætu ekki hafa syngdað og því sannaði sú staðreynd að þeir höfðu notað rampinn sem heiðingjar smíðuðu á hvíldardegi að þetta væri leyfilegt. Lærdómsrík fordæmi af gjörðum rabbínanna er hefðbundin leið sem rabbínar nota til að mynda trúarlegar lagasetningar. Það er engin þörf fyrir biblíulegar sannanir, því fordæmi rabbína er jafnvel betra.⁶²

⁶² Önnur útskýring á ma‘asim „verkum,“ var fyrst leidd fyrir sjónir mínar af Avi Ben Mordechai, byggir á notkun orðsins í skjalinu 4QMMT úr Dauðahafshandritunum. Í 4QMMT (4Q398 14-17 ii:3), er setningin ma‘asei hatorah מַעֲשֵׂי הַתּוׁרָה „lögmálsverk“ vísar til beitingar Torah... 

            Samkvæmt Matteusarguðspjallinu á hebresku er Yeshua að vara lærisveina sína við því að horfa til ma‘asim, fordæma rabbínanna, sem viðmiðun um rétta hegðun. Þeir eiga ekki heldur að fylgja takanot, uppspunnum lögum rabbínanna. Þess í stað eiga þeir að hlýða á það sem Móse segir, því rabbínarnir segist jú, hafa það vald að sitja í stóli Móse.⁶³

Þetta minnir á kennsluna varðandi peninginn með myndinni af keisaranum (Matteus 22.20-21). Gjaldið þá keisaranum það, sem keisarans er.⁶⁴

⁶⁴ „Hann spyr: Hvers mynd og yfirskrift er þetta? Þeir svara: Keisarans. Hann segir: Gjaldið þá keisaranum það, sem keisarans er, og Guði það, sem Guðs er.“ (Matt. 22.20-21) Í bæði hebreska og gríska Matteusarguðspjallinu er þeim sagt að „return“ (skila aftur) til keisarans það sem keisarans er! Ef það er peningur keisarans, skilið honum þá aftur til hans.

Ef það er stóll Móse, gerið þá það sem Móse segir.

ð
Áfram í 9. kafla... (væntanlegt)

ï
Til baka í 7. kafla...

torah@internet.is